Zaburzenia seksualne u osób z autyzmem - poradnia Bydgoszcz

Potrzeba seksulana polega na okresowym powstawaniu specyficznego napięcia psychofizycznego, możliwego do zredukowania poprzez podjęcie czynności dających satysfakcję seksualną. Jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka.

W trakcie rozwoju potrzeby seksualnej bardzo istotne są następujące procesy:

• proces konkretyzacji – polegający na tym, że w miarę nabywania doświadczenia dochodzi do ograniczenia zachowań nieefektywnych na rzecz takich zachowań, które pozwalają na uzyskanie wyższego poziomu satysfakcji seksualnej, stanowi to o ukształtowaniu indywidualnych preferencji seksualnych w normie i patologii,
• proces mentalizacji – polegający na uświadomieniu sobie istnienia własnej potrzeby seksualnej, a także sposobów jej zaspokajania z uwzględnieniem istniejących preferencji (samoświadomość własnych cech seksualnych),
• proces socjalizacji – polegający na podporządkowaniu sposobów zaspokajania potrzeby seksualnej wymaganiom obyczajowym i prawnym stawianym przez społeczeństwo, z uwzględnieniem różnic kulturowych. (1)

W trakcie dojrzewania kształtuje się umiejętność odróżnienia napięcia seksualnego od innych potrzeb. Część osób  neurotypowych ma trudność w uświadomieniu sobie seksualnych motywów swoich działań. Tym bardziej, problem ten jest widoczny u osób z autyzmem, które często dodatkowo prezentują nastawienie lękowe.

Wśród osób ze spektrum autyzmu młodzież i dorośli częściej przejawiają nieodpowiednie zachowania o charakterze seksualnym (natarczywe zachowania, groźby) , często ma to związek z brakiem zrozumienia emocji innych osób lub norm obyczajowych co tłumaczy teoria umysłu lub z  niepełnosprawnością intelektualną i zaburzeniem hamowania popędów .

Termin psychologiczny „teoria umysłu” oznacza umiejętność rozpoznawania i rozumienia myśli, przekonań, pragnień i intencji innych ludzi, pozwalającą zrozumieć ich zachowanie i przewidywać ich kolejne działania. (15) Deficyty w tym zakresie utrudniają: interpretacje stanów emocjonalnych na podstawie mimiki, rozpoznawanie udawania, manipulacji i oszustwa, a także różnicowanie miedzy działaniami przypadkowymi, a celowymi. Osoby z ASD wykazują trudność w inicjacji i podtrzymaniu kontaktu oraz budowaniu relacji wymiennej z drugą osobą. Mniej nasilone zaburzenia z powyższych sfer mają dzieci z autyzmem przebiegającym z regresem wcześniej zdobytych  umiejętności. (13)

Zachowania seksualne człowieka są  zależne  od układu nagrody w części podkorowej mózgu.  Aktywowany jest on w sytuacjach zaspokajania popędów (przyjmowanie pożywienia, zachowania seksualne), a także w trakcie wykonywania innych (niepopędowych) czynności ocenianych jako przyjemne. Układ nagrody jest częścią układu limbicznego, związany jest wiec z emocjami. Tworzą go brzuszne pole nakrywki, w którym znajdują się ciała komórkowe neuronów dopaminergicznych (2), oraz jądro półleżące(3). Otrzymuje on również sygnały z ciała migdałowatego(4). Kora mózgowa ma funkcje  hamującą w stosunku do  struktur podkorowych, dzięki niej zachowania seksualne są dostosowane do wymogów społecznych i kulturowych.

Mechanizmy biologiczno-fizjologiczne zdają się odgrywać zasadniczą rolę w wyznaczaniu intensywności reakcji seksualnych, odczuć i zachowań, natomiast czynniki społeczno-kulturowe, zwłaszcza te związane z procesem uczenia się, odgrywają istotną rolę w modulacji wzorów ekspresji seksualności.(5)

Trudności  społeczne i komunikacyjne  u osób z autyzmem utrudniają  rozumienie sytuacji społecznych, a także interakcji intymnych. Sygnały seksualne własne lub innych  mogą nie być jako takie odbierane. I odwrotnie  sygnały nieseksualne mogą być odbierane jako seksualne. W przypadku nieprawidłowej oceny skutkiem może  się okazać niedostoswane społecznie  zachowanie seksualne lub jego brak w związku z opacznie odczytanym  sygnałem.  Osoby autystyczne z niskim ilorazem inteligencji mogą realizować niedostosowane kulturowo potrzeby seksualne wynikające z braku rozumienia , że w stanie zakochania również obowiązują zasady i granice dotyczące dotykania, czy głaskania. Edukacja seksualna osób autystycznych sprzyja zrozumieniu jakie formy kontaktu są nadużyciem, a jakie są bezpieczne.

Z powodu  trudności w realizacji relacji z drugą osobą może dojść do utrwalenia się zachowań autoerotycznych, które zazwyczaj ustępują u osób neurotypowych po uzyskaniu satysfakcjonującego życia seksualnego  w związku.

Masturbację odnotowano u 68%  osób z ASD w wieku 16–59 lat. Masturbacja jest zjawiskiem powszechnym wśród osób niepełnosprawnych i pełnosprawnych intelektualnie. Wymaga interwencji jeśli dochodzi do uszkodzenia ciała, ma „dziwaczny” schemat (związany jest z rozbudowanym rytuałem, uniemożliwia uzyskanie satysfakcji w kontaktach z partnerem), zaburza codzienne funkcjonowanie  (staje się czynnością dominującą), ma charakter kompulsyjny (brak kontroli, odczuwalny przymus, służy redukcji lęku), narusza porządek społeczny, powoduje cierpienie tej osoby (silne poczucie winy) (7).

Ocena sytuacji powinna mieć charakter indywidualny,  ważne jest ustalenie przyczyn  masturbacji. Zachowania te mogą  wynikać z potrzeby rozładowania napięcia seksualnego gdy nie ma możliwości realizowania ich z drugą osobą , redukcji napięcia emocjonalnego (ekscytacji, zdenerwowania) lub być sposobem na odczuwane znudzenie. Warto uwzględnić zaburzenia sensorycze mogące sprzyjać zachowaniom autoerotycznym.

Zachowania seksualne, które występują u  nastolatków ze spektrum autyzmu obejmują nadmierną masturbację, masturbację publiczną, niewłaściwe romantyczne gesty, niewłaściwe pobudzenie i ekshibicjonizm. Uważa się, że takie zachowania są spowodowane brakiem zrozumienia okresu dojrzewania, brakiem odpowiedniej edukacji seksualnej. Sugeruje się, że zindywidualizowana edukacja seksualna powinna być rozpoczęta od najmłodszych lat w przystępnej formie(22) .

W związku z biologicznym podłożem autyzmu występują zaburzenia integracji sensorycznej (zwiększona lub zmniejszona wrażliwość na bodźce), które wpływają na sposób realizacji zachowań związanych z okazywaniem czułości, początkowo  wobec opiekuna, potem partnera.  Występuje zogniskowanie zainteresowań,   nadmierna stymulacja sensoryczna i odmienność  interakcji społecznych. Dynamika ta ma bezpośrednie przełożenie na powstającą strukturę tożsamości płciowej.

Tożsamość płciowa  rozwija się o już w pierwszych latach życia dziecka. Maja na nią wpływ: prawidłowa relacja z obiektem,  otoczenie, interakcje społeczne, zainteresowania dziecka.

Zaburzenia ze spektrum autyzmu stanowią ważny czynnik wpływajacy na  tworzenie i konsolidację tożsamości płciowej. (20)

Koncepcja mentalizacji zawiera nie tylko reprezentacje umysłowe, a więc myśli czy wyobrażenia stanów uczuciowych innych osób i swoje. Oznacza również  świadomość tego, iż nasz własny umysł wpływa na to, jak odbieramy i postrzegamy świat. Według aktualnych badań niezgodność płci jest znacznie podwyższona w populacji autystycznej,  przyczyny tego są  niejasne. Występują  znaczące relacje między cechami autystycznymi, odczówaną dysforią płci, a  zdolnością mentalizowania. (16)

Wśród dzieci 0,02% zdiagnozowano dysforie płciową. Dzieci z ASD były ponad cztery razy bardziej narażone na rozpoznanie stanu wskazującego na zaburzenia tożsamości płciowej w porównaniu z grupą  kontrolą.(19)  Wśród osób leczonych w klinice dysforii płciowej,  23,1% pacjentów (9/39) z dysforią płciową występował zespół Aspergera. (21)

Kobiety autystyczne częściej utożsamiały się z transpłciową tożsamością płciową i nie heteroseksualną orientacją seksualną w porównaniu z kobietami nieautystycznymi.(8) Współwystępowanie dysforii płciowej i zaburzeń ze spektrum autyzmu wynosił od 3,8%  do 21,3% .(11)

Wystepuje wzrost  pacjentów zgłaszajacych sie z problemem dysforii płciowej. Co moze mieć związek z łatwiejszym dostepem do informacji, jednoczesnie obniża się wiek zgłaszanych osób. Częściej współtowarzyszą dysforii płciowej lęk, depresja, myśli i próby samobójcze oraz samookaleczenia. (10)

Osoby z zaburzeniami z ASD były nadmiernie reprezentowane zarówno w grupach transpłciowych i niebinarnych. Według   badaczy odsetek osób poszukujących pomocy i porady w związku z  tematem tożsamości płciowej posiada często cechy autystyczne, a w niektórych przypadkach niezdiagnozowany autyzm. Niższy poziom empatii, trudnosci wynikające z teorii  umysłu i nadmiernej dosłowności mogą utrudniać dostarczanie skutecznego wsparcia. Klinicyści leczący osoby transpłciowe i niebinarne, powinni również rozważyć, czy pacjent  ma niezdiagnozowany ASD.(14)

Na orientację seksualną maja wpływ czynniki genetyczne, hormonalne i środowiskowe.

  Osoby ze spektrum autyzmu wykazują wyższy odsetek  mężczyzn i  kobiet o orientacji nieheteroseksualnej. W grupie osób z ASD, 69,7% zgłosiło, że nie jest heteroseksualne, podczas gdy w grupie kontrolnej 30,3%. Grupa z ASD zgłaszała wyższe wskaźniki homoseksualizmu, biseksualizm i aseksualność, ale niższe wskaźniki heteroseksualności. Wyniki potwierdzają, że nie heteroseksualność jest bardziej rozpowszechniona w populacji autystycznej. (9)

  Preferencje seksualne obejmują  upodobanie do określonego typu stymulacji seksualnej, określonego typu osób, określonych części ciała, szczególnych sytuacji, obiektów nie będących ludźmi, określonego ubioru lub jego elementów czy innych bodźców, które wywołują aktywność lub potrzebę seksualną. U osób ze spektrum autyzmu obserwuje się zwiększoną wrażliwość na określone przedmioty (fetysze), co wiąże się z nieprawidłowościami sensorycznymi. Zachowania seksualne maja węższy zakres różnorodności. Mogą  być nadmiernie zrytualizowane. Zaburzenia integracji sensorycznej mogą skutkować problemami w swobodnej realizacji potrzeb seksualnych, ze względu na mnogośc bodźców (wzrokowe, słuchowe, zapachowe), które mogą mieć charakter rozpraszający lub przeszkadzajacy w realizacji satysfakcjonującej aktywności seksualnej.

Osoby z ASD wydają się mieć więcej fantazji hiperseksualnych i parafili niż populacja ogólna. Jednak wniosek ten jest głównie związany z obserwacją mężczyzn z ASD. Może to wynikać z faktu, że kobiety z ASD są zwykle bardziej dostosowane społecznie i wykazują mniej objawów ASD. (18)

Okres dojrzewania wiąże się z unikalnymi wyzwaniami (adaptację do dojrzewającego ciała, zwiększone oczekiwania co do niezależności oraz zdolność do nawiązywania satysfakcjonujących relacji międzyludzkich). Dla osób z rozpoznaniem spektrum autyzmu trudności w ich realizacji mogą byc powodem kryzysu psychicznego. (15)

Pacjenci z zaburzeniami spektrum autyzmu, którzy przyjmują leki z grupy przeciwdepresyjnych lub przeciwpsychotycznych mogą odczówać wpływ działań nieporządych leków w zakresie pobudliwości seksualnej.

Wpływ na sferę seksualna ma także jakość realcji parnerskiej. Mogą wystepowac trudności z okazywaniem uczuć w sposób powszechnie przyjety. U osób z autyzmem umiejetność rozwiązywania konfliktów jest ograniczona z powodu niepełnych  zdolności  negocjacyjnych i przyjmowania kompromisu oraz trudności z przyjmowaniem perspektywy innych osób. Występuje trudnośc w wybaczaniu lub nadmiernie długie rozpamietywanie negatywnych sytaucji. Wiekszość mężczyzn, czuła że ich zdrowie psychiczne i fizyczne znacznie się poprawiło w wyniku bycia w związku. Uważali oni , że są mniej zestresowani i że wolą żyć w związku niż samotnie (12).    

Wśród osób z autyzmem częściej  występuje  aseksualność, w porównaniu z resztą społeczeństwa.

Według badań wśród osób z ASD,  kobiety zgłaszały mniejsze zainteresowanie seksualne, przy jednosześnie większej ilości doświadczeń niż  mężczyźni. Kobiety te częściej wykazywały zaangażowanie się w zachowania seksualne, które były niechciane lub takie których później żałowały. Różnice między autystycznymi, a  neurotypowymi kobietami były znaczące. Ze względu na  zmniejszone zainteresowanie seksualne i zwiększone zachowania seksualne, kobiety z autyzmem  są bardziej narażone na negatywne doświadczenia seksualne, w tym wiktymizację i nadużycia niż mężczyźni z tym rozpoznaniem. (17)

U osób ze spektrum autyzmu zaburzenia seksualne mają podłoże wieloczynnikowe. Są związane z deficytami  interakcji  społecznej i komunikacji, zachowaniami stereotypowymi, zaburzeniami integracji sensorycznej, brakiem edukacji seksualnej, czynnikami genetycznymi, czy współistniejącą niepełnosprawnoscią intelektualną. Znacząco częściej niż w ogólnej populacji wystepują zaburzenia orientacji seksualnej, tożsamości płciowej,  parafilie, mniejsze zainteresowanie seksualne, wiecej doświadczeń seksualnych odbieranych jako negatywne. Są szczególnie narażeni na objawy kryzysu adolescencyjnego, przedłużajace się zachowania autoerotyczne i brak satysfakcjonyjących relacji  intymnych. Warta podkreślenia jest potrzeba edukacji seksulanej osób z ASD.

 

(1)Gapik L. Funkcjonowanie seksualne w normie i patologii. Podstawy diagnostyki terapii „Przegląd Terapeutyczny”, s. 1–22, 2006.

(2) Stephen M. Stahl: Podstawy psychofarmakologii : teoria i praktyk. Gdańsk: Via Medica, 2010,

(3) Stephen M. Stahl: Podstawy psychofarmakologii : teoria i praktyk. Gdańsk: Via Medica, 2016

(4) Bardo MT, Neuropharmacological mechanisms of drug reward: beyond dopamine in the nucleus accumbens. Crit Rev Neurobiol. 12:37–67 (1998).

(5) 14 K. Imieliński, Zarys seksuologii i seksiatrii, Warszawa 1986, s. 41.

(6) van Bourgondien, Reichle i Palmer za: Realmuto, Ruble, 1999. 

(7) Zachowania problemowe w obszarze seksualności u osób z niepełnosprawnością intelektualną i osób ze spektrum autyzmu Izabela Fornalik

(8) Laura A Pecora, Grace I Hancock, Merrilyn Hooley, David H Demmer, Tony Attwood, Gary Mesibov (Gary B), „Tozsamośc płciowa, orientacja seksualna i niekorzystne doświadczenia seksualne u kobiet autystycznych ”, 2020 lip

(9) Jerzy R, M.A. Stokes „Orientacja seksualna w zaburzeniach ze spektrum autyzmu”2018 Sty” 11(1): 133-141

(10)Dysforia płciowa, niezgodność płciowa i nonkonformizm płciowy w adolescencji – zmiany i wyzwania diagnostyczne, Marta Dora1,, Bartosz Grabski1,2, Bartłomiej Dobroczyński3

(11) . Van Der Miesen AIR, Hurley H, de Vries ALC. Gender dysphoria and autism spectrum disorder: A narrative review. International Review of Psychiatry. 2016; 28(1): 70–80

(12) Tony Attwood “ Zespół Aspergera, kompletny przewodnik”.

(13) N.L. Matthews, W.A. Goldberg, A.F. Lukowski, K. Osann, M.M. Abdullah, A.R. Ly, K. Thorsen, M.A. Spence, Does theory of mind performance differ in children with early-onset and regressive autism?, „Developmental Science” 2012, nr 15, 1, s. 25-34

(14) Steven D Stagg, Jaime Vincent  „Cechy autystyczne u osób samodefiniujących się jako transpłciowe lub niebinarne „ 2019 Wrz: 61: 17-22

(15)  Anna Gonvese „Badanie trzech podstawowych elementów psychologicznychpodczas leczenia młodzieży ze spektrum autyzmmu: samoświadomość, tożsamośc  płciowa i seksualność”. 2021

(16)Aimilia Kallitsounaki, David M Williams, Sophie Lind) „Powiazania miedzy cechami autystycznymi, uczuciem dysforii płciowej i zdolności mentalizacji: rozszerzenie poprzednich ustaleń populacji ogólnej”)

(17)Laura A. Pecora, Grace I Hancock, Gary Mesibov (Gary B), Mark A. Stokes ”Charakterystyka seksualności i doswiadczeń swksualnych kobiet autystycznych ”, Grudzień 2019

(18) Daniel Schottle, Peer Briken, Oliwia Tuscher, Daniel Turner „seksualnośc w autyzmie: zachowania hiperseksualne i parafiliczne u kobiet i mężczyzn z wysoko funkcjonującymi zaburzeniami ze spektrum autyzmu” 2017

(19) Elżbieta Hisle, Corinne A Landis, Apryl Susi, Natasza, Grzegorz Gorman, Cade M Nylund, Dawid Klein „”Dysforia płciowa u dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu” 2019 kwie: 6 (3):  95-100

(20)Rita George, Mark A Stokes „Tożsamość płciowa i orientacja seksualna w zaburzeniach ze spektrum autyzmu” 2018 Lis (8) 970-982.

(21) Daniel Szumer, Sari Reisner, Laura Edwards, Amy Tishelman „Ocena zespołu Aspergera w prezentaxcji młodzieży w klinice dysforii płciowej”. 2016 Paź;3(5);387-